Dziedziczenie ustawowe - spadek bez testamentu

Dziedziczenie ustawowe - kto otrzyma spadek

W chwili śmierci spadkodawcy, który nie pozostawił testamentu, prawo dziedziczenia reguluje kolejność działu spadku. Dotyczy ona konkretnych grup bliskich spadkodawcy, związanych z nim biologicznie, formalnie i niezwiązanych z nim bezpośrednio. Kolejność dziedziczenia potwierdzana jest przed sądem lub u notariusza. Co ważne, postępowanie spadkowe można przeprowadzić nawet wiele lat po śmierci zmarłego, a dziedziczenie odbywa się według przepisów prawa, które obowiązują w chwili otwarcia spadku, czyli bezpośrednio po jego śmierci.

Moment otwarcia spadku — udział spadkowy

Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Jest to moment, kiedy cały jego majątek staje się masą spadkową, przechodzącą na własność określonych, uprawnionych podmiotów. Uprawnienia te zyskują spadkobiercy uwzględnieni w testamencie lub, jeżeli testament nie został sporządzony, określeni w ustawie o zasadach dziedziczenia. Wówczas kolejność dziedziczenia zależy od grupy, do jakiej należą spadkobiercy.

Grupa 1 - spadkobiercy naturalni

Pierwsza grupa powołana do otrzymania spadku to najbliższa rodzina, czyli małżonek oraz dzieci. Osoby te dziedziczą spadek w częściach równych, przy czym małżonkowi przypada nie mniej niż 1 całości. Należy przy tym zaznaczyć, że spadek nie przysługuje małżonkowi, który na mocy orzeczenia sądu został wyłączony z dziedziczenia. Kolejne wyłączenia, jakie stosuje się wobec małżonka spadkodawcy dotyczą tego ze współmałżonków, który pozostaje w separacji. Wówczas nie stosuje się do niego przepisów dziedziczenia ustawowego. Z kolei, jeżeli małżonek spadkodawcy nie żyje, to cały spadek dzielony jest pomiędzy jego dzieci. Zaś gdy dziecko nie dożyło otwarcia spadku, to jego udział przypada w równych częściach jego dzieciom. Należy przy tym zaznaczyć, że przysposobione dzieci i ich dzieci dziedziczą spadek na takich samych zasadach.

Grupa 2 - rodzina

W przypadku braku zstępnych, czyli dzieci spadkodawcy, spadek przypada jego małżonkowi i rodzicom. Przy czym na rzecz małżonka spadkodawcy przypada udział wynoszący połowę spadku. Zaś udział każdego z rodziców wynosi 1 całości. Z kolei w przypadku braku dzieci i małżonka, cały udział przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych. Natomiast jeśli jeden z rodziców nie żyje to jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy.

Grupa 3 - dziadkowie spadkodawcy

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, nie miał małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy to spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą go w równych częściach.

Grupa 4 - pasierbowie

W sytuacji, gdy małżonek spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku i spadkodawca nie ma krewnych, jego majątek dziedziczą dzieci małżonka spadkodawcy, czyli pasierbowie.

Grupa 5 - gmina

Jeżeli spadkodawca nie ma żadnych krewnych, o których mowa w pierwszych czterech grupach, to prawo dziedziczenia ustawowego przewiduje przejście jego spadku na rzecz gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu.

Kiedy spadek przypada Skarbowi Państwa

Jeżeli nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub znajdowało się ono za granicą kraju, to spadek przypada Skarbowi Państwa.

Jak przeprowadzić sprawę spadkową?

Postępowanie spadkowe wywołuje zwykle wiele emocji. Nie tylko z powodu straty bliskiej osoby, ale też z powodu poczucia niesprawiedliwości w podziale majątku pomiędzy uprawnionych do jego odbioru. Dlatego ustawa o sposobie dziedziczenia oprócz wskazania sposobu dzielenia spadku ogranicza ewentualne spory, pomiędzy uprawnionymi do niego osobami. Stwierdzenia nabycia spadku można dokonać na dwa sposoby - u notariusza lub przed sądem.

Dział spadku u notariusza

Aby przeprowadzić dział spadku, najłatwiej udać się do notariusza, który przygotuje notarialne poświadczenie dziedziczenia. W dokumencie tym stwierdza się, kto jest spadkobiercą i w jakim udziale spadek dziedziczy. Jednak warunkiem sporządzenia tego dokumentu jest stawienie się wszystkich spadkobierców zmarłego i ich jednogłośna zgoda do przeprowadzenia sprawy. Jeżeli takiej zgody nie można uzyskać lub też obecność wszystkich spadkobierców jest niemożliwa, wówczas należy przenieść sprawę na drogę sądową.

Dział spadku na drodze sądowej

Dziedziczenie ustawowe precyzyjnie określa zasady podziału masy spadkowej pomiędzy wszystkich spadkobierców. Jednak podział spadku w sądzie może zostać przeprowadzony w inny sposób, niż przewiduje ustawa. Dzieje się tak, gdy nie da się dokładnie rozdzielić majątku lub gdy majątek na drodze sądowej przypadnie jednemu spadkobiercy. W obu sytuacjach pozostali muszą zostać sprawiedliwie "spłaceni". Jeszcze jedną możliwością, z jaką spotykamy się w sądzie, jest decyzja o sprzedaży całego majątku i podział uzyskanych pieniędzy pomiędzy spadkobierców.