Czterdzieści lat minęło... Historia PKM Czechowice-Dziedzice

Czechowice i Dziedzice w połowie XIX wieku weszły na szlak industrializacji, kiedy to 17 grudnia 1855 roku, na dziedzicki dworzec wjechał pierwszy pociąg, z Wiednia, rozpoczynając tym samym nową erę w dziejach dwóch wsi położonych na rubieżach Śląska Cieszyńskiego i Galicji. Można rzec, że skoro Gdynia powstała z morza, to Czechowice-Dziedzice powstały z lokomotywowej pary.

W ciągu kilkudziesięciu lat stacja Dziedzice była skomunikowana z prawie całą ówczesną Europą. Bezpośrednio lub z przesiadkami można było dotrzeć na:

• południe - Wiedeń, Zagrzeb, Triest, Bogumin, Budapeszt,
• zachód - Racibórz, Chałupki, Wrocław, Berlin, Hamburg,
• północ - Sosnowiec (Granica- Maczki), Warszawa, Wilno, Petersburg, Gdańsk i Gdynia,
• wschód - Kraków, Lwów, Czerniowce, Odessa, a kiedy powstała Kolej Transsyberyjska, nawet i do Władywostoku.

Powstaje szereg fabryk i zakładów, z których znaczna część działa do dnia dzisiejszego: kopalnia "Silesia", Lokomotywownia, Walcownia "Dziedzice, rafineria "Schodnica", rafineria Vacuum Oil Company, zapałkownia, fabryka kabli, fabryka brykietów, śledziownia, fabryka rowerów "Apollo", zakłady elektryczne "Kontakt", zakłady materiałów opatrunkowych "POLFA" i wiele innych. Czechowice i Dziedzice to były dwie najbardziej uprzemysłowione wsie II Rzeczpospolitej.

Kolejny boom przemysłowy nastąpił po zakończeniu II wojny światowej. Gospodarka i przemysł potrzebowały surowców i produktów. Trwała odbudowa ze zniszczeń miast, wsi, dróg, mostów, zakładów i fabryk. Czechowice i Dziedzice z ogromnym potencjałem przemysłowym dość szybko zapewniły sobie rynki zbytu. Miejscowe zakłady zatrudniają ponad trzykrotnie więcej pracowników niż przed wojną. Zaczęli napływać chętni do pracy z całej Polski. Wielu z nich osiedliło się później w mieście, ale wielu dojeżdżało do pracy. Nie zawsze kolej mogła dowieźć pracowników, dlatego zaczyna zyskiwać na znaczeniu transport autobusowy.

Po zakończeniu działań wojennych stan dróg publiczych w powiecie bielskim przedstawiał się dramatycznie, ponad 70% dróg było kompletnie zniszczonych i nie nadawało się do ruchu. Było zniszczonych ponad 80% mostów, które wysadzili lub uszkodzili niemieccy saperzy. Do końca 1949 roku wszystkie mosty odbudowano, a drogi naprawiono. Stosowano przy okazji nowe nawierzchnie drogowe - typu bitumicznego. W 1963, na 198 km dróg państwowych, w powiecie bielskim, 188 km, posiadało nawierzchnię ulepszoną tj. kostkową i bitumiczną.

Poprawa stanu dróg pozwoliła na wzrost ilości linii autobusowych PKS i MPK. W okresie przedwojennym istniały 4 linie autobusowe, a w połowie lat 60-tych XX wieku już 51. W tym okresie codziennie z komunikacji miejskiej i powiatowej korzystało blisko 50 tysięcy pasażerów. Problemem był także kiepskiej jakości tabor samochodowy, w większości stanowiły go samochody z demobilu wojskowego oraz problemy sprzętowe i warsztatowe. Pierwsze autobusy trafiły na drogi powiatu bielskiego dopiero w 1948 roku, w ilości kilku sztuk. W latach 70-tych XX wieku kursowało ich już ponad 200, nie licząc autobusów MPK (cztery linie: 12 autobusów) i tramwajów (dwie linie: 1.Dworzec PKP Bielsko-Biała - Mikuszowice Park i 2. Dworzec PKP - ul.Piastowska).

Liczba dojeżdżających do pracy ciągle wzrasta. W Czechowicach-Dziedzicach, podobnie jak w Bielsku - Białej na 10 pracujących 6 to osoby dojeżdżające. Lata 70-te i 80-te XX wieku to okres naszej małej stabilizacji PRL-owskiej. Jednym z jej elementów staje się szeroko rozumiana turystyka autokarowa. Zakłady pracy wypożyczają od firm państwowych i miejskich na wycieczki zakładowe, grzybobrania, wycieczki kolonijne, przewozy wczasowiczów, etc. Walory turystyczne Beskidów, Bielska-Białej, Wapienicy, Skoczowa, Cieszyna, rozwój bazy turystycznej, biwakowej, noclegowej spowodowały, że coraz więcej ludzi przyjeżdżało na turystyczne szlaki. Wszystkie powyższe uwarunkowania spowodowały, że nastąpił w latach 80-tych XX wieku, gwałtowny rozwój dróg i infrastruktury drogowej (dworce autobusowe, przystanki, kasy biletowe), komunikacji powiatowej, miejskiej i wojewódzkiej.

1 lipca 1980 roku, w Katowicach, na mocy Zarządzenia Wewnętrznego Dyrektora Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji, powołano do życia Oddział Autobusowy w Czechowicach-Dziedzicach (OACz). Nowy zakład podlegał bezpośrednio zakładowi WPK nr 7 w Tychach. Pierwsza siedziba przedsiębiorstwa oraz pierwsza zajezdnia znajdowała się przy ul. Legionów 85 (wtedy ul. 1 Maja). Teren dzierżawiono od czechowickiego MPGK. Pod tym adresem OACz pozostało aż do 2004 roku. Firma zatrudniała 37 pracowników, w tym 15 kierowców.

Kierownictwo w Oddziale Autobusowym Czechowice objął Piotr Świerkot (1980-81). Przedsiębiorstwo dysponowało 9 autobusami, przekazanymi przez WPK. Autobusy obsługiwały trzy linie komunikacyjne, o numerach od 1 do 3. Autobusy docierały do Ochodzy, Świerkowic i Czechowic Górnych. Sieć komunikacji miejskiej w Czechowicach-Dziedzicach była obsługiwana przez autobusy Berliet i Ikarusy 260. Jeszcze w 1980 roku, jesienią, uruchomiono połączenie: Żebracz - Zakłady Mięsne, obsługiwane autobusem marki JELCZ 043, popularnym "ogórkiem". Autobusy odjeżdżały z przystanków zlokalizowanych przy ulicy Towarowej i ulicy Niepodległości.

Końcem roku 1980 czechowickie przedsiębiorstwo autobusowe obsługiwało 5 połączeń:

• 545 - Czechowice Zakłady Mięsne - Dworzec PKP- Zabrzeg Urząd Gminy
• 546 - Świerkowice- Lipowiec - Rafineria - Dworzec PKP - Walcownia - Kopalnia "Silesia"
• 547 - Czechowice Górne - Lipowiec - Kopalnia "Silesia"
• 548 - Kopalnia "Silesia" - Kopernika - Rafineria - Czechowice Górne
• 549 - Czechowice Zakłady Mięsne - Rafineria - Dworzec PKP - Żebracz - Dworzec PKP - Rafineria - Czechowice Zakłady Mięsne.

Najpopularniejszą linią w mieście była linia "549", na której autobusy kursowały z częstotliwością 30 minut. Linia była obsługiwana przez kilka typów autobusów, ale tylko na tej linii, w całej historii czechowickiej komunikacji miejskiej, kursował jeden autobus przegubowy marki Ikarus 280. W kolejnych latach miejska komunikacja w Czechowicach-Dziedzicach przeżywała gigantyczne oblężenie. Autobusami podróżowały tysiące uczniów, pracowników umysłowych, robotników, emerytów, nauczycieli, matek z dziećmi, przesiadkowiczów z kolei oraz turystów.

Zaowocowało to uruchamianiem kolejnych lini autobusowych:

• 547 BIS - Kopalnia "Silesia"
• 545 s - Ligota Miliardowice - Czechowice Zakład Materiałó Opatrunkowych POLFA,
• kursujący tylko w dni świąteczne.

Linie 545 przedłużono do przystanku Zabrzeg Poczta, a później do przystanku Ligota Miliardowice Ośrodek Zdrowia. W kwietniu 1991 władze miasta Czechowice-Dziedzice, na czele z burmistrzem Janem Bergerem, rozpoczęły starania o komunalizację majątku WPK na terenie gminy Czechowice-Dziedzice. Zmiana struktury własnościowej miała nastąpić pod warunkiem zapewnienia środków finansowych na dotację eksploatacyjną i na doposażenie zaplecza technicznego, przez Wojewodę Katowickiego.
1 października 1991 powołano do życia Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej (PKM). Tymczasowym kierownikiem został Sylwester Broncel, dotychczasowy kierownik OACz. WPK (od 1981). Od 17 grudnia 1996, S. Broncel pełnił funkcję dyrektora PKM.

Wraz z przekształceniem zakładu, nastąpiła zmiana numeracji linii. W 1994 roku numeracja linii wyglądała następująco:

• 1 - Zakłady Mięsne - Ligota Miliardowice Ośrodek Zdrowia
• 1s - POLFA - Ligota Miliardowice Ośrodek Zdrowia
• 2 - KWK "Silesia" - Świerkowice
• 3 - KWK "Silesia" - Czechowice Górne
• 4 - KWK "Silesia" - Czechowice Górne
• 5 - Zakłady Mięsne - Osiedle Północ
• 6 - Bronów - Dworzec PKP Czechowice-Dziedzice.
• VII - Czechowice-Dziedzice Dworzec - Bielsko-Biała Dworzec PKP (ul. Podwale).

Linia "VII", otwarta w 1994 roku, była początkowo obsługiwana przez jeden autobus i oznaczona była siódemką arabską. Z biegiem czasu pojawiły się głosy, że po Bielsku-Białej jeździ już jedna "7" i wśród niezorientowanych pasażerów dochodzi do częstych pomyłek. W odpowiedzi na postulaty pasażerów zarząd czechowickiego PKM-u zmienił arabską "7" na rzymski odpowiednik "VII" (była to jedyna linia w całej Polsce oznaczona cyfrą rzymską). Z biegiem lat stała się sztandarową linią PKM Czechowice-Dziedzice. W 2003 linię wydłużono aż do Kopalni "Silesia". Tabor autobusowy (łącznie 9 sztuk) stanowiły samochody marki JELCZ M11 i L11. Z dniem 1 lipca 1997 Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Czechowicach-Dziedzicach zostało przekształcone w zakład budżetowy.

Przełom XX i XXI w. zapoczątkował zmiany w taborze autobusowym czechowickiego PKM-u. W latach 1999 - 2000 zakład zakupił autobusy SOLARIS, jedne z pierwszych niskopodłogowych autobusów na Podbeskidziu. W latach następnych dokupiono kolejne SOLARIS-y, w wersjach 10, 12, 15- metrowych. Tabor autobusowy jest dominowany przez markę SOLARIS. We wrześniu 2004 roku otwarto nową zajezdnię PKM Czechowice-Dziedzice, przy ulicy Drzymały, w której działa do dziś. Nowoczesne biura, zajezdnia, warsztaty, stacja paliw na potrzeby własne (tylko ON), myjnia samochodowa, stanowiska do naprawy, stanowiska kanałowe, etc.

Wraz z rozwojem nowoczesnej floty autobusowej oraz spełniając prośby i oczekiwania pasażerów postanowiono otworzyć nowe połączenia. Pojawiła się, w 2009 roku, kolejna rzymska linia w Czechowicach-Dziedzicach - "X". Połączyła Bronów, Ligotę i Zabrzeg z Bielskiem-Białą. W czechowickim PKM nastąpiła zmiana na fotelu dyrektorskim, w 2007 roku nowym dyrektorem został Jan Matl (od 2014 Prezes PKM), który piastował to stanowisko aż do przejścia na emeryturę w 2019 roku. Aktualnym Prezesem przedsiębiorstwa jest dr Rafał Kupczak, od stycznia 2020 roku (wcześniej, od 2014, pełnił funkcję Wiceprezesa).

Dzięki unijnej dotacji udało się zrealizować projekt "Nowoczesna komunikacja w Czechowicach-Dziedzicach", tj. zakup 6 pojazdów nowej generacji marki SOLARIS oraz wdrożono system Zarządzania Flotą (system zarządzania taborem transportu publicznego, system dynamicznej informacji pasażerskiej, system zliczania potoków pasażerskich oraz system monitoringu w pojazdach). Rewitalizacja taboru PKM-u umożliwiła wycofanie z eksploatacji najstarszych pojazdów, pamiętających jeszcze czasy WPK, jak np. autobusy marki JELCZ. Aktualnie przedsiębiorstwo posiada 20 autobusów kursujących na 11 liniach, w tym jedynego wyprodukowanego w tym wariancie -IKARUSA 260.59E - zarejestrowanego obecnie jako pojazd zabytkowy.

W najbliższych latach zarząd PKM-u chce powiększyć tabor autobusowy, stawiając ciągle na markę SOLARIS. Aby polepszyć obsługę pasażerską pojawią się biletomaty na przystankach i w autobusach.Czechowicki PKM, każdego dnia działalności udowadnia, że jest przedsiębiorstwem XXI wieku i że dążyć chce ku świetlanej przyszłości. Życzymy kolejnych "czterdziestek" i do zobaczenia na czechowickich drogach.

BIBLIOGRAFIA:
Bielsko-Biała. Zarys rozwoju miasta i powiatu, Katowice, 1971
Pietrzyk J., Historia regionu: przemiany gospodarcze, polityczne i społeczne w moim regionie, w latach 1944-1956, Czechowice-Dziedzice, 2019, rękopis
Powiat bielski w XX - lecie PRL, Bielsko-Biała, 1965
Tomasiewicz J., Moje Czechowice ... czyli kłopoty z tożsamością, [w:] Moje miasto, 25.III. 2017

Tekst ukazał się w listopadowym numerze "Tramwaju Cieszyńskiego" i jest fragmentem większego opracowania, które ukaże się w formie książkowej. Zdjęcie prezentowanie w tekście to własność PKM Czechowice-Dziedzice.