[Historyczne ciekawostki] Czechowicko-dziedzicki kalejdoskop

Czechowice-Dziedzice w bieżącym roku obchodzą 70. rocznicę nadania praw miejskich. 1 stycznia 1951 roku na mapie Polski pojawiło się miasto Czechowice (drugi człon nazwy dodano dopiero w listopadzie 1958 roku). Miasto jest postrzegane jako centrum przemysłu i industrializacji. Faktycznie, wiele zakładów na przestrzeni ostatnich 150 lat powstało na jego terenie: kopalnia "Silesia", Walcownia Metali "Dziedzice", Fabryka Kabli, rafineria "Schodnica", rafineria Vacuum Oil Company, Zakłady Elektryczne "Kontakt", fabryka rowerów "Apollo", zapałkownia, brykieciarnia, fabryka podkładów kolejowych etc.

Czechowice-Dziedzice położone są na 19 południku długości geograficznej wschodniej, który dzieli nasz kraj na dwie równe części. Wizualizacja południka (róża wiatrów) znajduje się na ul. Paderewskiego, w pobliżu budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej, a także na chodnikach ulic: Szkolnej, Makuszyńskiego, Kasprowicza, Narutowicza i Hutniczej. 19 południk przechodzi także przez środek czechowickiego pałacu Kotulińskich. Inicjatorami akcji związanej z wytyczeniem w mieście linii południka byli Urszula Szostak i Mirosław Zając.

Także przez środek gminy Czechowice-Dziedzice biegnie droga krajowa nr 1, łącząca południe Polski (Zwardoń) z północą (Gdańsk). Jest ona częścią międzynarodowego szlaku komunikacyjnego "E75", łączącego Vardo (Norwegia) z Sitią (Kreta -Grecja).

Od 1855 roku przez Czechowice-Dziedzice przechodzi linia kolejowa, która pierwotnie należała do Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynada. Linią tą można było przejechać z Triestu nad Adriatykiem do Czerniowców nad Prutem. Dziś, w dalszym ciągu jest to węzłowa stacja Polski południowej. W 2023 roku przez Czechowice-Dziedzice pomkną pociągi "Szybkiej kolei", właśnie trwają prace w tej materii na obszarze całej gminy. Przy okazji czechowicka stacja "dorobi się" wreszcie podziemnego przejścia na perony (po 166 latach). Do 1918 roku stacja Dziedzice była stacją graniczną, na której działały urzędy celne Cesarstwa Austro-Węgierskiego i Cesarstwa Pruskiego. W kolejnych latach rolę tę przejęły Zebrzydowice, i tak już zostało do dziś.

Czechowice i Dziedzice leżą nad rzekami, które w dawnych czasach także stanowiły granice - Wisła i Biała. Wisła, w latach 1742-1918, była prusko-austriacką granicą państwową. A rzeka Biała, w latach od 1456 do 1772, była granicą pomiędzy Królestwem Polskim a Królestwem Czech. Po I rozbiorze Polski, w 1772 roku stała się wewnętrzną granicą cesarstwa Habsburgów, oddzielającą Śląsk Cieszyński od Galicji i Lodomerii.
W Zabrzegu, jednym z sołectw gminy Czechowice-Dziedzice, znajdują się dwa kamienie z czasów Cesarstwa Austriackiego. Napisy na słupkach wyryto w języku niemieckim. Jeden - kamień milowy, wskazywał odległość "322 km do Wiednia", a drugi - kamień graniczny, wyznaczał dawną granicę cesarstw Prus i Austrii.

Z uwagi na bogactwo przyrodnicze, zachodnia część gminy Czechowice-Dziedzice, została włączona do Europejskiej Sieci Ekologicznej "Natura 2000" - "Dolina Górnej Wisły". Obszar jest unikalnym siedliskiem ptaków, występuje tu m.in. ślepowron, zimorodek, perkoz dwuczuby, czapla, czajka a ostatnimi czasy czarny łabędź.

Na pograniczu gminy Czechowice-Dziedzice i Chybia znajduje się, jedyny na terenie województwa śląskiego, rezerwat torfowiskowy "ROTUZ" będący ostoją turzycy bagiennej. Oprócz niej występują tu rzadkie i chronione gatunki roślin, tj. modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna i rosiczka okrągłolistna. W rezerwacie mają swoje siedliska ptaki - dzięcioł czarny, bocian czarny (hajstra), kowalik, pełzacz leśny, słonka, myszołów, puszczyk etc. Można tu też spotkać płazy i gady - traszkę zwyczajną, ropuchę, padalca i żmiję zygzakowatą.

Najstarszym pomnikiem przyrody Czechowic-Dziedzic jest dąb szypułkowy "Bartek" liczący 24 m wysokości, obwód pnia ma - 525 cm. Dąb ma ponad 300 lat, a od 1954 roku podlega ochronie. Znajduje się w sąsiedztwie probostwa przy kościele pw. św. Katarzyny (najstarszy kościół w mieście).

Przed II wojną światową na akwenie "Kopalniok" znajdującym się przy kopalni "Silesia", stała jedyna na południu Polski latarnia morska. W 1935 roku członkowie czechowickiej Ligi Morskiej i Kolonialnej zbudowali model latarni. Co roku pod latarnią organizowano obchody Święta Morza. Została zniszczona przez Niemców w pierwszych tygodniach wojny. Na "Kopalnioku" powstał jeden z najsłynniejszych polskich klubów kajakowych "Górnik Czechowice", którego zawodnicy są wielokrotnymi medalistami mistrzostw Śląska, Polski, Europy i świata. Jest kilku medalistów i medalistek olimpijskich. Z Tokio w 2021 roku brązowy medal w klasie K-4 na 500 m przywiozła Justyna Iskrzycka.

Niedaleko "Kopalnioka" znajduje się kolonia górnicza, osiedle jednopiętrowych domów ("familoków"), wybudowane w 1903 roku dla pracowników kopalni "Silesia". W pięciu rzędach (rajach) stoją domy wykonane z charakterystycznej dla tego typu zabudowy czerwonej cegły. "Mały Nikiszowiec".

Na obszarze Czechowic-Dziedzic jest ustawionych 15 tablic opisujących historię miasta i jego mieszkańców, które stanowią tzw. "Szlak dziedzictwa Czechowic-Dziedzic". W kolejnych latach będą powstawać na tym szlaku kolejne tablice.

Na koniec ciekawostka z innej beczki. W okresie przedwojennym jedną z najsławniejszych fabryczek w Dziedzicach była wytwórnia wody kolońskiej marki 4711 (była to filia istniejącej do dziś fabryki perfum w Kolonii) i mydła perfumowanego Zygfryda Bochnera. Zakład Bochnera oferował: Eau de Cologne nr 4711, perfumy Tosca 4711, płynny szampon 4711, wodę do włosów "Portugal", "Cold cream" w tubkach i słoikach cynowych 4711 oraz "Matt cream" w tubkach i słoikach cynowych. Budynek Bochnerów znajdował się przy ul. Kolejowej z wejściem od ul. Słowackiego. Wyroby Bochnerów sprzedawano także w nieodległej drogerii Józefa Grossa.

Bibliografia:
Czy wiecie, że... ciekawostki z Czechowic-Dziedzic, Czechowice-Dziedzice, 2019